Skąd się biorą nowotwory? Przyczyny, profilaktyka i badania

Nowotwory to grupa chorób, która charakteryzuje się niekontrolowanym wzrostem i podziałem komórek w organizmie. Ich bagatelizowanie może prowadzić do wielu poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym nawet do śmierci. Jakie są przyczyny nowotworów? Dlaczego wczesne wykrywanie nowotworów jest tak ważne oraz jak im zapobiegać? Na te pytania i wiele innych znajdziesz odpowiedź w poniższym artykule. 

Przyczyny nowotworów – co musimy wiedzieć

Nowotwór to słowo, składające się z dwóch członów – nowo, pochodzący od przymiotnika ,,nowy’’, oznaczającego coś, co jest nowe i świeże, oraz twór, który oznacza coś stworzonego lub utworzonego. Tak więc nowotwór dosłownie oznacza nowy twór lub nowo utworzoną masę komórkową, która rozwija się niekontrolowanie i może być szkodliwa dla organizmu. Dlatego nie należy bagatelizować żadnych zmian, ponieważ mogą być przyczyną poważnych komplikacji zdrowotnych, w tym nawet śmierci. 

Przyczyny nowotworów mogą być bardzo zróżnicowane i między innymi można wyróżnić czynniki środowiskowe, genetyczne oraz zależne od sposobu żywienia i stylu życia. Czynniki środowiskowe to przede wszystkim różnego typu zanieczyszczenia, substancje chemiczne i promieniowanie. Natomiast czynniki genetyczne to zwiększona skłonność do modyfikacji genetycznych, które mogą zwiększać ryzyko nowotworów. Przykładowo osoby, które mają w swojej rodzinie przypadki nowotworów, zwłaszcza pierwszego stopnia, mogą mieć ich zwiększone ryzyko, dlatego powinny wykonywać regularne badania kontrolne w ich kierunku. Czynniki dietozależne to przede wszystkim nieprawidłowa dieta bazująca na wysoko przetworzonej żywności, dużych ilościach soli i cukru. Natomiast czynniki zależne od stylu życia to siedzący tryb życia, nadużywanie alkoholu i palenie papierosów.  

Czynniki ryzyka nowotworów 

Do czynników ryzyka nowotworów należy zaliczyć przede wszystkim nadmierną masę ciała. Zarówno nadwaga, jak i otyłość, zwiększają ryzyko nowotworów, szczególnie w obrębie przewodu pokarmowego. Do innych czynników należy zaliczyć również heterocykliczne aminy i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, które powstają podczas wędzenia, przedłużonego grillowania i smażenia produktów, które zawierają duże ilości białka (np. mięso, ryby, nabiał). Ponadto należy również unikać w żywności azotanów i azotynów, nadmiernej ilości soli oraz przetworzonego mięsa. 

Dieta a ryzyko nowotworów 

Dieta odgrywa ogromną rolę w profilaktyce wielu chorób, w tym nowotworów. Dlatego należy zwracać uwagę na to, jakie składniki trafiają codziennie na Twój talerz oraz o jakich porach. Jedną z bardzo ważnych zasad zdrowego żywienia jest unikanie podjadania. Jeśli masz z nim problem, zaplanuj 4-5 regularnych posiłków, zawierających odpowiednią ilość białka (około 15-20%), tłuszczu (minimum 30%) i węglowodanów złożonych. Dodatkowo pamiętaj o prawidłowym nawodnieniu, ponieważ możesz mylnie odbierać objaw wskazujący na odwodnienie i sięgać po przekąski. Dziennie wypijaj minimum 30 ml wody na każdy kilogram masy ciała. Dodatkowo zadbaj o post od jedzenia, trwający minimum 12 godzin w ciągu doby. W jego trakcie dozwolone jest jedynie picie wody lub naparów ziołowych bez dodatku cukru i innych substancji zawierających cukry. Ponadto unikaj produktów zepsutych i niewiadomego pochodzenia, ponieważ nigdy nie wiesz, czy nie zawierają substancji, które mogą zwiększać ryzyko nowotworów. 

Żywienie a profilaktyka nowotworów 

Profilaktyka nowotworów to między innymi przestrzeganie zasad zdrowego żywienia. Zaliczyć do nich można:

1. Dołączanie warzyw i owoców do wszystkich posiłków w ciągu dnia. Dziennie zaleca się zjadanie minimum 400 gramów tych produktów, przy czym ⅘ z tej puli powinny stanowić warzywa. Najlepiej, aby w Twoim jadłospisie pojawiały się różnorodne produkty z tych grup, ponieważ każde z nich ma nieco inne właściwości. 
2. Dostarczanie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego, do którego dobrych źródeł można zaliczyć warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona i pestki. 
3. Regularne spożywanie tłustych ryb morskich (minimum 2 razy w tygodniu), które są dobrym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3.
4. Spożywanie  minimum 30 gramów orzechów, nasion i pestek dziennie. 
5. Unikanie napojów z dodatkiem cukru, słodzików, konserwantów, barwników i wzmacniaczy smaku. Jeśli nie lubisz wody, możesz dodać do niej świeże owoce jagodowe lub cytrusowe, listki mięty i melisy oraz przygotować napary ziołowe i herbatę. 
6. Dbanie o odpowiednią podaż witaminy D, ponieważ jej odpowiednie stężenie w surowicy krwi zmniejsza ryzyko rozwoju niektórych nowotworów. 
7. Unikanie nadmiaru kalorii w jadłospisie, ponieważ może prowadzić do nadwagi i otyłości, które natomiast zwiększają ryzyko nowotworów. 
8. Ograniczenie żywności obfitującej w sól. Pamiętaj, że sól nie znajduje się wyłącznie w solniczce, ale również w przekąskach, pieczywie, sosach, wędlinach i produktach wysoko przetworzonych.  

Wczesne wykrywanie nowotworów – znaczenie badań przesiewowych 

Wczesne wykrywanie nowotworów jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy rokowań pacjentów. Dzięki systematycznym badaniom istnieje większe prawdopodobieństwo wczesnego wykrycia zmiany, co natomiast wpływa korzystnie na leczenie. Dlatego w rutynowej diagnostyce wykorzystuje się badania przesiewowe, których celem jest szybkie wykrycie nowotworów. Badania przesiewowe są wykonywane w kierunku najczęściej występujących nowotworów, które lokalizują się w obrębie piersi, prostaty, szyjki macicy, jelita grubego i płuc. Ich regularne wykonywanie jest w stanie uratować życie i zapobiec skomplikowanemu leczeniu, które znacząco może obniżyć komfort życia chorych. 

Podsumowanie

Nowotwory są poważnymi chorobami, które mogą dotykać wszystkich tkanek w organizmie. Dlatego należy unikać czynników, które zwiększają częstość ich występowania. Zamiast tego należy zadbać o zdrowy tryb życia i zróżnicowaną dietę, ponieważ są to elementy profilaktyki nowotworów. Dodatkowo nie należy zapominać o wykonywaniu regularnych badań kontrolnych, ponieważ wczesne wykrycie zmian jest bardzo dobrze rokującym czynnikiem. 

Zobacz także:

• Jakie badania zrobisz za darmo na NFZ
• Czym są wolne rodniki i jaki mają wpływ na zdrowie?
• Problemy z trzustką – przyczyny, profilaktyka i dieta
• Wpływ cukru i słodzików na mikrobiom jelitowy

Literatura:

1. Mentella MC, Scaldaferri F, Ricci C, Gasbarrini A, Miggiano GAD. Cancer and Mediterranean Diet: A Review. Nutrients. 2019 Sep 2;11(9):2059.
2. Schwingshackl L, Schwedhelm C, Galbete C, Hoffmann G. Adherence to Mediterranean Diet and Risk of Cancer: An Updated Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2017 Sep 26;9(10):1063.
3. López-Plaza B, Loria-Kohen V, González-Rodríguez LG, Fernández-Cruz E. Alimentación y estilo de vida en la prevención del cáncer [Diet and lifestyle in cancer prevention]. Nutr Hosp. 2022 Sep 1;39(Spec No3):74-77. Spanish. 
4. Mittelman SD. The Role of Diet in Cancer Prevention and Chemotherapy Efficacy. Annu Rev Nutr. 2020 Sep 23;40:273-297.