Farmakoterapia skóry: przenikanie substancji przez skórę

Farmakoterapia skóry odgrywa ważną rolę w leczeniu różnych schorzeń skórnych oraz poprawie kondycji skóry. W tym artykule przyjrzymy się procesowi przenikania substancji przez skórę, omówimy, w jakich sytuacjach kosmetyki lepiej wchłaniają się przez skórę oraz jakie substancje ułatwiają wchłanianie składników.

Budowa skóry

Skóra jest największym organem naszego ciała i pełni wiele istotnych funkcji. Składa się z trzech warstw: naskórka (epidermis), skóry właściwej (dermis) i tkanki podskórnej (hypodermis).

Naskórek (epidermis)
Jest to najbardziej zewnętrzna warstwa skóry. Składa się z kilku warstw komórek, z których najbardziej zewnętrzna to warstwa rogowa (stratum corneum). Naskórek pełni funkcję ochronną, zapobiegając przenikaniu substancji zewnętrznych do skóry. Jest również miejscem powstawania nowych komórek skóry.
Skóra właściwa (dermis)
To środkowa warstwa skóry, znajdująca się pod naskórkiem. Skóra właściwa zawiera liczne struktury, takie jak włókna kolagenowe, elastynowe i retikulinowe, które nadają skórze elastyczność i wytrzymałość. W tej warstwie znajdują się również naczynia krwionośne, które dostarczają skórze składniki odżywcze i tlen, oraz naczynia limfatyczne, które odpowiadają za odprowadzanie odpadów i metabolitów.
Tkanka podskórna (hypodermis)
To najgłębsza warstwa skóry, znajdująca się pod skórą właściwą. Tkanka podskórna składa się głównie z komórek tłuszczowych, które pełnią funkcję izolacyjną, termoregulacyjną i zapasową. Zapewnia również amortyzację i ochronę przed urazami.

Dodatkowo, skóra zawiera różne struktury i przydatki, takie jak gruczoły potowe i łojowe, które regulują wydzielanie potu i sebum, włosy i paznokcie, które mają funkcje ochronne i sensoryczne, oraz zakończenia nerwowe, które umożliwiają odczuwanie bodźców z otoczenia.

Budowa skóry jest złożona i różnorodna, umożliwiając skórze pełnienie jej istotnych funkcji, takich jak ochrona, termoregulacja, odczuwanie bodźców, syntezowanie witaminy D3 i udział w procesach odpornościowych.

Funkcje skóry

Skóra pełni niezwykle istotne funkcje. Oto najważniejsze z nich!

Rola ochronna skóry

Skóra jest barierą chroniącą nasz organizm. Do funkcji obronnych skóry zaliczamy:

Ochrona przed czynnikami mechanicznymi – skóra stanowi fizyczną barierę chroniącą wewnętrzne narządy i struktury przed urazami mechanicznymi. Warstwa naskórka działa jako pierwsza linia obrony, zapewniając ochronę przed zranieniami, otarciami i uszkodzeniami.
Ochrona przed czynnikami fizycznymi – skóra chroni organizm przed działaniem promieniowania słonecznego, ciepłem, zimnem i innymi czynnikami fizycznymi. Melanocyty w naskórku produkują melaninę, która absorbuje promieniowanie UV i zapobiega jego negatywnym skutkom.
Ochrona przed czynnikami chemicznymi – skóra utrzymuje równowagę chemiczną organizmu, chroniąc go przed działaniem substancji drażniących, toksycznych lub alergennych z otoczenia. Warstwa naskórka oraz wydzielanie łojowe tworzą naturalną barierę, która ogranicza przenikanie substancji chemicznych.
Ochrona przed czynnikami mikrobiologicznymi – skóra pełni rolę obronną przed mikroorganizmami, takimi jak bakterie, wirusy i grzyby. Kwasowe pH skóry, wydzielanie łojowe oraz flora bakteryjna tworzą warunki niekorzystne dla wzrostu i rozmnażania mikroorganizmów.

Termoregulacja organizmu

Skóra reguluje temperaturę ciała poprzez mechanizmy termoregulacyjne. Główne składniki termoregulacji to gruczoły potowe, które wydzielają pot i odprowadzają ciepło z organizmu poprzez parowanie. W czasie upałów, aktywności fizycznej czy choroby skóra rozszerza naczynia krwionośne, zwiększając przepływ krwi i ułatwiając oddawanie ciepła na zewnątrz. Natomiast w chłodzie skóra kurczy naczynia krwionośne, ograniczając przepływ krwi i minimalizując utratę ciepła. Zatem pocenie się to zupełnie naturalny proces.

Udział w syntezie witaminy D3

Skóra jest zaangażowana w syntezę witaminy D3 pod wpływem promieniowania słonecznego. W warunkach odpowiedniego naświetlenia skóra przekształca prekursor witaminy D w czynną postać (witamina D3), która odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu kostnego i regulacji poziomu wapnia i fosforu w organizmie.

Udział w procesach odpornościowych

Skóra pełni rolę ważnego narządu odpornościowego. Zawarte w niej komórki układu immunologicznego, takie jak komórki Langerhansa, komórki dendrytyczne i komórki T, biorą udział w rozpoznawaniu i eliminacji patogenów oraz w stymulacji odpowiedzi immunologicznej organizmu w przypadku infekcji lub uszkodzeń.

Skóra człowieka, ze względu na swoją budowę i funkcje, jest niezwykle istotnym organem, który spełnia wiele kluczowych zadań w utrzymaniu zdrowia i dobrej kondycji organizmu.

Przenikanie substancji przez skórę

Proces przenikania lub wchłaniania substancji kosmetycznych tzw. ksenobiotyków przez skórę może zachodzić z różną intensywnością. Istnieją trzy etapy przenikania substancji przez skórę:

Adsorpcja: substancja gromadzi się na powierzchni skóry, w warstwie rogowej naskórka.
Absorpcja: substancja przenika do głębszych warstw naskórka.
Penetracja: substancja wnika do skóry właściwej i dociera do warstwy podskórnej, gdzie znajduje się sieć naczyń krwionośnych.

W przypadku kosmetyków, przenikanie substancji przez skórę jest pożądane tylko do pewnego stopnia. Jednak w preparatach leczniczych, których celem jest dotarcie substancji do układu krążenia, stosuje się substancje ułatwiające przenikanie przez skórę.

Przenikanie substancji przez błony śluzowe

Przenikanie substancji przez śluzówkę w miejscach intymnych oraz jamę ustną może być wynikiem różnych czynników i ma swoje specyficzne cechy.

Przenikanie substancji przez śluzówkę w miejscach intymnych

W przypadku śluzówki miejsc intymnych, takich jak pochwa i odbyt, istnieje naturalna bariera ochronna w postaci kwaśnego pH, obecności zdrowej mikroflory bakteryjnej oraz gęstego śluzu. Te czynniki zapobiegają łatwemu przenikaniu substancji przez śluzówkę. Niemniej jednak, istnieją sytuacje, które mogą wpłynąć na przenikanie substancji, takie jak urazy, podrażnienia, stan zapalny, zabiegi chirurgiczne lub stosowanie niektórych substancji chemicznych. W tych przypadkach bariera ochronna może zostać osłabiona, co może ułatwić przenikanie substancji przez śluzówkę. Istotne jest zachowanie higieny, unikanie używania agresywnych środków czystości lub kosmetyków, które mogą podrażniać delikatną skórę śluzówki.

Przenikanie substancji przez śluzówkę jamy ustnej

Jeśli chodzi o jamę ustną, przenikanie substancji przez jej śluzówkę również może zależeć od kilku czynników. Jednym z ważnych aspektów jest pH jamy ustnej, które ma tendencję do utrzymania się na niskim poziomie, co może wpływać na dysocjację substancji chemicznych i ich zdolność do przenikania. Ponadto, w jamie ustnej występuje ślinianka, która wydziela śluz oraz enzymy, które mogą mieć wpływ na rozkład niektórych substancji. Obecność zdrowej mikroflory bakteryjnej w jamie ustnej również odgrywa rolę w ochronie i utrzymaniu równowagi.

Naruszenie integralności bariery śluzówkowej, takie jak rany, owrzodzenia, stan zapalny, infekcje lub choroby, może zwiększyć podatność na przenikanie substancji. Ponadto, istnieją substancje, takie jak niektóre leki, alkohol lub substancje drażniące, które mogą mieć zdolność do penetrowania przez śluzówkę jamy ustnej w większym stopniu niż inne.

Ważne jest dbanie o higienę jamy ustnej, regularne szczotkowanie zębów, stosowanie odpowiednich past do zębów i płukanek, oraz unikanie substancji, które mogą podrażniać śluzówkę lub uszkadzać jej barierę ochronną. Powinniśmy unikać produktów, które w swoim składzie zawierają:

sztuczne barwniki – w INCI znajdziecie je pod nazwami CI…. i numery, bo w taki sposób oznacza się barwniki,
glikol propylenowy – w INCI pod nazwą Propylene Glycol,
triclosan – w INCI pod tą samą nazwą,
phenoexyethanol – w INCI pod tą samą nazwą,
dwutlenek tytanu – w INCI pod nazwą Titanium Dioxide oraz CI77891,
SLES i SLES – czyli Sodium Lauryl Sulfate oraz Sodium Laureth Sulfate, które mogą podrażniać delikatną śluzówkę.

W przypadku jakichkolwiek zmian w jamie ustnej lub utrzymujących się objawów, zawsze warto skonsultować się z lekarzem, stomatologiem lub innym specjalistą medycznym.

W naszym sklepie Biozdrowy, nie znajdziesz past do zębów czy środków do higieny jamy ustnej, które zawierają wymienione powyżej składniki. Każdy produkt do higieny jamy ustnej, który umieściliśmy na naszych półkach, został sprawdzony przez nas pod kątem bezpiecznego składu.

Co ciekawe, substancje, które mogą wchłaniać się przez śluzówkę jamy ustnej, mogą również zawędrować do naszego organizmu przez delikatną skórę i śluzówkę miejsc intymnych! Dlatego tak samo jak o skład produktów do higieny jamy ustnej, powinniśmy zadbać o skład produktów, których używamy do higieny intymnej.

Drogi przenikania substancji przez skórę

Drogi przenikania składników aktywnych przez skórę to kluczowy proces, który decyduje o skuteczności działania kosmetyków. Istnieją trzy główne drogi, którymi substancje mogą wnikać w głąb skóry:

Transport międzykomórkowy odbywa się przez cement międzykomórkowy, przeważnie dla składników lipofilowych.
Transport śródkomórkowy polega na przechodzeniu substancji przez komórki, głównie dla składników hydrofilowych.
Transport przez mieszki włosowe i ujścia gruczołów łojowych jest preferowany przez substancje lipofilowe, które dobrze rozpuszczają się w łoju.

Wybór drogi przenikania zależy od właściwości substancji, stanu skóry oraz innych czynników obecnych w preparacie. Zrozumienie tych dróg przenikania jest istotne dla opracowania skutecznych kosmetyków, które mogą dostarczać swoje korzystne działanie na odpowiednie warstwy skóry.

Czynniki wpływające na przenikanie substancji

Przenikanie substancji przez skórę zależy od różnych czynników, takich jak:

Stan skóry:
- Uszkodzenia skóry – przerwana ciągłość skóry ranami, oparzeniami słonecznymi lub uszkodzeniami mechanicznymi sprawia, że skóra może mieć zmienioną strukturę i funkcję, co może wpływać na zdolność przenikania substancji. Uszkodzenia mogą prowadzić do rozszerzenia porów, usunięcia warstwy ochronnej naskórka lub zmniejszenia zdolności skóry do zatrzymywania substancji.
- Grubość warstwy rogowej naskórka – skóra na różnych częściach ciała ma zróżnicowaną grubość warstwy rogowej naskórka. Na przykład skóra na podeszwach stóp i dłoniach jest grubsza niż na twarzy. Grubsza warstwa rogowa może stanowić dodatkową barierę dla przenikania substancji, podczas gdy cieńsza warstwa rogowa może ułatwiać wchłanianie.
Właściwości substancji kosmetycznych – substancje zawarte w kosmetykach mogą mieć różne funkcje, które mogą wpływać na przenikanie przez skórę. Na przykład, substancje detergentowe mogą pomagać w usuwaniu zanieczyszczeń ze skóry, substancje rozpuszczające mogą ułatwiać przenikanie innych składników, a substancje konserwujące mogą wpływać na stabilność produktu. Zarówno konserwant, jak i detergent mogą przenikać przez skórę i warto mieć to na uwadze.
Zabiegi pielęgnacyjne – zabiegi pielęgnacyjne, takie jak ogrzewanie ciała, masaż miejsc, na które nakładamy kosmetyki czy stosowanie okluzji (np. nakładanie opatrunków), mogą wpływać na przenikanie substancji przez skórę. Te działania mogą wpływać na przepływ krwi, rozszerzanie porów, zwiększanie temperatury skóry lub zmiany w strukturze naskórka, co może wpływać na przenikanie substancji kosmetycznych.
Wielkość cząsteczek – substancje o mniejszych cząsteczkach mają tendencję do lepszego przenikania przez skórę, w porównaniu do substancji o większych cząsteczkach. Warto tu szczególnie zwrócić uwagę na nano substancje, takie jak dwutlenek tytanu, czy tlenek cynku, które często występują w produktach kosmetycznych. Cząsteczki o mniejszych rozmiarach mogą łatwiej przenikać przez pory skóry lub przechodzić między komórkami naskórka. Zatem wielkość cząsteczek substancji kosmetycznych może wpływać na ich zdolność do penetracji skóry.
Właściwości podłoża:
- pH kosmetyku może mieć wpływ na to, jaka forma substancji będzie przeważała w produkcie (zdysocjowana lub niezdysocjowana). Im trudniej substancja tworzy jony (dysocjuje), tym większa jest ilość substancji w niezdysocjowanej formie, co z kolei ułatwia jej przenikanie przez skórę. Niektóre aminokwasy i peptydy łatwo tworzą jony, dlatego ich wnikanie przez skórę może być utrudnione.
- Lepkość kosmetyku ma wpływ na ilość substancji, która uwalnia się z produktu do skóry. Im mniej lepka jest konsystencja kosmetyku, tym łatwiej składniki uwalniają się do skóry. Na przykład, składniki w formach żelowych są bardziej skłonne do przenikania, podczas gdy tłuste i gęste kremy czy maści mogą utrudniać przenikanie składników.
- Powinowactwo do skóry i kosmetyku – składnik może przenikać przez skórę tylko wtedy, gdy „bardziej lubi” skórę niż bazę kosmetyczną. Dopiero wtedy może się uwolnić z takiego podłoża. Jeśli kosmetyk jest na bazie wodnej, to substancje o charakterze tłuszczowym będą miały większą zdolność do przenikania przez skórę. Natomiast, jeśli kosmetyk jest na bazie tłuszczowej, składnik o dużym powinowactwie zarówno do skóry, jak i do kosmetyku, może mieć trudności z uwolnieniem się z takiego podłoża.
- Inne składniki obecne w preparacie – obecność innych składników w kosmetyku może wpływać na sposób, w jaki substancja aktywna przechodzi przez skórę. Na przykład, tzw. promotory przenikania, to składniki, które poprawiają wchłanianie substancji przez odwracalne modyfikowanie właściwości warstwy rogowej naskórka. Interakcje między substancjami w produkcie mogą utrudniać lub ułatwiać przenikanie substancji aktywnych przez skórę.

Pamiętajmy, że przenikanie substancji przez skórę jest procesem złożonym, który może być regulowany przez wiele czynników. Zrozumienie tych czynników pomaga w tworzeniu skutecznych kosmetyków oraz świadomym podejściu do pielęgnacji skóry.

Substancje ułatwiające przenikanie przez skórę

Niektóre substancje wykazują zdolność do ułatwiania przenikania składników przez skórę. Oto kilka przykładów takich substancji:

glikol propylenowy (inci: propylene glycol);
mocznik (inci: urea);
wybrane alkohole, takie jak alkohol etylowy, alkohol denaturowany;
olejki eteryczne;
EDTA i jego sole np. disodium EDTA i inne z końcówką EDTA.

Warto również wspomnieć, że istnieją substancje, które utrudniają przenikanie substancji przez skórę lub przenikają w bardzo małym stopniu. Przykłady to kwas hialuronowy, peptydy, polisacharydy, parafina i silikony.

Bariera hydrolipidowa skóry

Bariera hydrolipidowa to warstwa ochronna skóry, która składa się z wody (hydro) oraz lipidów (lipidów). Jest to naturalny płaszcz, który pokrywa powierzchnię naskórka, czyli najbardziej zewnętrznej warstwy skóry. Bariera hydrolipidowa pełni kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i prawidłowego funkcjonowania skóry.

Składniki bariery hydrolipidowej, w tym sebum (naturalny olej produkowany przez gruczoły łojowe) oraz czynniki nawilżające, takie jak naturalne czynniki nawilżające (NMF) i inne lipidy, tworzą warstwę, która chroni skórę przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi oraz utratą wody.

Funkcje bariery hydrolipidowej są wielorakie. Przede wszystkim zapewnia ochronę przed czynnikami mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi i mikrobiologicznymi, które mogłyby uszkodzić skórę. Bariera hydrolipidowa utrzymuje odpowiedni poziom nawilżenia skóry, zapobiegając nadmiernej utracie wody (TEWL) i utrzymując skórę dobrze nawilżoną.

Co narusza barierę hydrolipidową?

Bariera hydrolipidowa skóry odgrywa istotną rolę w utrzymaniu jej zdrowia i funkcji ochronnych. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z faktu, że ich bariera hydrolipidowa może być uszkodzona. Istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na uszkodzenie tej bariery, takich jak:

zanieczyszczenie środowiska,
temperatura,
długość ekspozycji na słońce,
nieodpowiednia, zbyt agresywna pielęgnacja, np. kosmetykami silnie peelingującymi mechanicznie lub za pomocą kwasów
leki, np. na trądzik, takie jak izoteki,
nieodpowiednia dieta,
nieodpowiedni sposób higieny skóry.

Witamina D3, znana jako witamina słońca, odgrywa ważną rolę w regulacji rytmu dobowego organizmu, jednak zbyt długie przebywanie na słońcu może prowadzić do uszkodzenia bariery hydrolipidowej skóry, włącznie z poparzeniami słonecznymi. Choć w Polsce promieniowanie słoneczne poza miesiącami letnimi nie jest tak intensywne jak w niektórych innych krajach, takich jak Meksyk, Tajlandia czy Turcja, już 40-50 minut pełnego nasłonecznienia może skutkować poparzeniem słonecznym. W ramach łagodnej, naturalnej ochrony przed promieniowaniem, sprawdzi się np. olej z pestek malin. Jeśli przebywasz w krajach o dużym nasłonecznieniu, bliżej równika, staraj się wybierać filtry UV o możliwie jak najlepszym składzie. Na szybsze występowanie poparzeń słonecznych ma też sposób odżywiania, np. brak odpowiedniej ilości zdrowych tłuszczy w posiłkach. Pamiętaj, że stosowanie kremów z filtrem zaburza syntezę witaminy D3 ze słońca, dlatego nie jest to zabieg zalecany przez nas, jeśli nie istnieje ku temu poważna przesłanka.

Ponadto, istotna jest również odpowiednia pielęgnacja skóry poprzez stosowanie odpowiednich kosmetyków. Warto zwrócić uwagę na fakt, że niektóre powszechnie stosowane substancje w kosmetykach mogą negatywnie wpływać na integralność tej bariery. Często artykuły dotyczące bariery hydrolipidowej skupiają się na wpływie gruboziarnistych peelingów, kwasów czy farmakoterapii, takiej jak leki na trądzik typu izotek. Jednak mało mówi się o tym, że niektóre substancje powszechnie stosowane w kosmetykach lub lekach mogą zniszczyć tę ochronną warstwę. Należy pamiętać, że do uszkodzenia bariery hydrolipidowej przyczyniają się również nieprawidłowa dieta i niedostateczna higiena.

Przenikanie substancji przez skórę – podsumowanie

Farmakoterapia skóry i przenikanie substancji przez skórę są ważnymi zagadnieniami w dziedzinie kosmetologii. Proces przenikania substancji zależy od wielu czynników, takich jak stan skóry, grubość warstwy rogowej naskórka i właściwości substancji kosmetycznych. Istnieją substancje, które ułatwiają przenikanie przez skórę, takie jak glikol propylenowy i mocznik.

Ważne jest również dbanie o barierę hydrolipidową skóry, która pełni istotną rolę w jej ochronie i zdrowiu. Z rozważaniami dotyczącymi przenikania substancji przez skórę oraz roli bariery hydrolipidowej, możemy lepiej zrozumieć, jakie składniki kosmetyków i jakie sytuacje mogą wpływać na efektywność farmakoterapii skóry.

W składach kosmetyków należy unikać szkodliwych substancji, wpływających na przenikanie substancji przez skórę takich jak:

5-Bromo-5-nitro-1,3-dioxane,
2-Bromo-2-nitropropane-1,3-diol,
formaldehyde (formalina),
methenamine,
glutaral.

Warto mieć świadomość, że obecność tych składników w kosmetykach może być szkodliwa dla skóry i zdrowia. Dlatego ważne jest czytanie składu produktów kosmetycznych i wybieranie tych, które nie zawierają tych niebezpiecznych substancji. Pamiętajmy o bezpieczeństwie i ochronie naszej skóry.

Istnieją także leki, które mogą potencjalnie wpływać na uszkodzenie bariery hydrolipidowej skóry. Należy jednak pamiętać, że każdy organizm może reagować inaczej na różne leki. W przypadku obaw związanych z lekami i ich wpływem na skórę, zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Oto niektóre leki, które mogą być potencjalnie szkodliwe dla bariery hydrolipidowej skóry:

retinoidy – leki zawierające pochodne witaminy A, które są stosowane w leczeniu trądziku i innych schorzeń skórnych. Mogą one powodować suchość, łuszczenie się skóry i uszkodzenie jej bariery ochronnej;
glikokortykosteroidy – leki stosowane w leczeniu stanów zapalnych skóry, takich jak egzema czy łuszczyca. Długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów może prowadzić do osłabienia bariery hydrolipidowej skóry;
leki przeciwhistaminowe – niektóre leki przeciwhistaminowe, stosowane w leczeniu alergii, mogą powodować suchość skóry jako skutek uboczny;
leki przeciwwirusowe – niektóre leki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir, stosowane w leczeniu opryszczki, mogą powodować podrażnienie i suchość skóry.

Nie wiesz od czego zacząć czytanie składów kosmetyków? Dołącz do naszej grupy na FB “Czytam składy i polecam dobre produkty”. Na grupie znajdziesz darmowy ebook i pomoc osób, które czytają składy produktów zawodowo.

Farmakoterapia skóry: przenikanie substancji przez skórę

Budowa skóry