Czym jest dna moczanowa i jak wygląda jej leczenie?

Dna moczanowa to przewlekła choroba metaboliczna, która dotyka głównie stawy i przejawia się niezwykle bolesnymi atakami zapalenia. Wywołana przez podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi, może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Poznaj objawy dny moczanowej, jej przyczyny, metody diagnostyki i skuteczne sposoby leczenia, które pomogą Ci kontrolować tę uciążliwą chorobę.

Dna moczanowa – co to jest?

Dna moczanowa to przewlekła choroba metaboliczna z grupy schorzeń reumatycznych. Polega na zaburzeniu przemiany puryn, co zwiększa stężenie kwasu moczowego we krwi.

Gdy stężenie kwasu moczowego przekracza 6,8 mg/dl, zaczyna tworzyć kryształy. Te odkładają się w stawach i okolicznych tkankach, wywołując silny stan zapalny. To właśnie on odpowiada za charakterystyczne, bolesne ataki.

Na dnę choruje około 1-2% populacji, a liczba ta stale rośnie. Przyczyny tego wzrostu to:

• większe spożycie pokarmów bogatych w puryny,
• wzrost występowania otyłości,
• nieodpowiednie nawyki żywieniowe,
• dłuższy średni czas życia.

Mężczyźni chorują na dnę trzy razy częściej niż kobiety. U kobiet choroba pojawia się głównie po menopauzie. Jest to związane ze spadkiem stężenia estrogenów, które pomagają wydalać kwas moczowy.

Nieleczona dna prowadzi do poważnych konsekwencji. Powoduje trwałe uszkodzenia stawów, zaburza funkcje nerek i zwiększa też ryzyko chorób serca. U osób z przewlekłą dną pojawiają się charakterystyczne guzki podskórne (tophi). Są to skupiska kryształów moczanu sodu. Najczęściej występują wokół stawów, na małżowinach usznych i łokciach.

Dna moczanowa – przyczyny

Dna moczanowa powstaje w wyniku nadmiernego gromadzenia się kwasu moczowego w organizmie. Dzieje się tak z dwóch głównych powodów: zbyt dużej produkcji kwasu moczowego lub niewystarczającego jego wydalania przez nerki.

Mechanizm powstawania dny jest następujący:

• kwas moczowy to produkt końcowy metabolizmu puryn,
• przy zbyt wysokim stężeniu kwasu moczowego we krwi tworzą się kryształy,
• kryształy te gromadzą się w stawach i tkankach,
• organizm reaguje stanem zapalnym na obecność kryształów.

Dlaczego u niektórych osób dochodzi do zaburzeń w metabolizmie kwasu moczowego?

Przyczyny dny moczanowej dzielą się na pierwotne i wtórne. Przyczyny pierwotne (około 90% przypadków) wynikają z genetycznych predyspozycji do nieprawidłowego metabolizmu puryn. Z kolei przyczyny wtórne wiążą się z innymi schorzeniami lub czynnikami zewnętrznymi.

Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju dny moczanowej należą:

• Dieta bogata w puryny – nadmierne spożycie mięsa (szczególnie podrobów), owoców morza i alkoholu.
• Nadwaga i otyłość – tkanka tłuszczowa produkuje więcej kwasu moczowego.
• Płeć – mężczyźni mają naturalnie wyższy poziom kwasu moczowego we krwi.
• Wiek – ryzyko wzrasta z wiekiem, szczególnie po 40. roku życia.
• Choroby współistniejące – nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby nerek, zespół metaboliczny.
• Leki – niektóre leki moczopędne, aspiryna w małych dawkach, leki immunosupresyjne.

Predyspozycje genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju dny. Jeśli w Twojej rodzinie występują przypadki tej choroby, ryzyko zachorowania jest wyższe.

Dna moczanowa – objawy

Dna moczanowa objawia się w różny sposób – od gwałtownych, bolesnych ataków po przewlekłe dolegliwości. Rozpoznanie charakterystycznych symptomów pozwala na szybkie wdrożenie leczenia.

Objawy ostrego ataku dny moczanowej

Ostry atak dny moczanowej pojawia się nagle, często w nocy. Charakteryzuje się:

• Intensywnym bólem stawu – ból jest tak silny, że nawet dotyk pościeli może być nie do zniesienia.
• Zaczerwienieniem i obrzękiem – dotknięty staw staje się czerwony, opuchnięty i ciepły.
• Ograniczeniem ruchomości – ból uniemożliwia normalne poruszanie stawem.
• Gorączką i dreszczami – w niektórych przypadkach może wystąpić podwyższona temperatura ciała.

Pierwszy atak dny w około 75% przypadków dotyczy palucha stopy (podagra). Ataki mogą też występować w innych stawach: skokowych, kolanowych, łokciowych, nadgarstkach czy drobnych stawach dłoni. Ostry atak zazwyczaj osiąga szczyt w ciągu 12-24 godzin. Bez leczenia objawy ustępują samoistnie po 5-14 dniach. W początkowym okresie choroby między atakami występują okresy bezobjawowe.

Objawy przewlekłe dny moczanowej

Nieleczona dna moczanowa prowadzi do przewlekłych zmian:

• Częstsze i dłuższe ataki – z czasem ataki występują coraz częściej, trwają dłużej i obejmują więcej stawów.
• Guzki dnawe (tophi) – twarde guzki pod skórą zawierające złogi kryształów moczanu sodu.
• Deformacje stawów – stopniowe zniekształcenia i ograniczenie ruchomości.
• Przewlekły ból – utrzymujący się dyskomfort nawet między ostrymi atakami.

Guzki dnawe najczęściej pojawiają się na małżowinach usznych, łokciach, palcach rąk i stóp oraz ścięgnach Achillesa. Z czasem mogą powiększać się, przebijać przez skórę i wydzielać białą, kredową substancję zawierającą kryształy moczanu sodu.

Ważne! Przewlekła dna moczanowa zwiększa ryzyko kamicy nerkowej i niewydolności nerek. Może też prowadzić do nadciśnienia tętniczego i chorób serca.

Dna moczanowa – do jakiego lekarza się zgłosić?

Przy podejrzeniu dny moczanowej w pierwszej kolejności udaj się do lekarza rodzinnego (pierwszego kontaktu). Ten specjalista przeprowadzi wstępną diagnostykę i w razie potrzeby skieruje Cię do odpowiedniego specjalisty.

Lekarze, którzy zajmują się diagnostyką i leczeniem dny moczanowej to:

• Reumatolog – specjalista od chorób stawów i tkanek miękkich, najczęściej prowadzący leczenie dny moczanowej.
• Ortopeda – zajmuje się problemami związanymi z układem kostno-stawowym.
• Internista – diagnozuje i leczy schorzenia narządów wewnętrznych.
• Nefrolog – specjalista od chorób nerek, istotny w przypadku powikłań nerkowych dny.

Wizytę u lekarza warto zaplanować jak najszybciej po wystąpieniu pierwszych objawów. Nie czekaj, aż ból sam ustąpi. Wczesna diagnoza i leczenie zapobiegają powikłaniom.

Kiedy bezwzględnie udać się do lekarza? Skonsultuj się z lekarzem, gdy pojawia się silny ból i obrzęk stawu, szczególnie palucha stopy. Nie zwlekaj również, gdy objawy nie ustępują po kilku dniach lub gdy ataki bólu nawracają. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja, gdy bólowi stawu towarzyszy gorączka – wówczas wizyta u lekarza jest konieczna. Na pierwszą wizytę zabierz ze sobą listę wszystkich przyjmowanych leków, w tym suplementów. Niektóre leki mogą wpływać na stężenie kwasu moczowego.

Lekarz przeprowadzi wywiad medyczny, badanie fizykalne i zleci odpowiednie badania laboratoryjne. Podstawowe znaczenie ma oznaczenie stężenia kwasu moczowego we krwi. Może też być konieczne badanie płynu stawowego (pobranego podczas punkcji) pod kątem obecności kryształów moczanu sodu.

Jak leczyć dnę moczanową?

Leczenie dny moczanowej ma na celu złagodzenie objawów ostrego ataku, zapobieganie kolejnym atakom oraz obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi. Odpowiednio dobrana terapia pozwala skutecznie kontrolować chorobę.

Leczenie farmakologiczne dny moczanowej

Leczeniem dny moczanowej kieruje lekarz, dobierając terapię indywidualnie dla każdego pacjenta. Główne grupy leków stosowanych w dnie moczanowaej to:

Leki przeciwzapalne – stosowane w trakcie ostrego ataku:

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – zmniejszają ból i stan zapalny.
• Kolchicyna – hamuje rozwój zapalenia wywołanego przez kryształy moczanu sodu.
• Glikokortykosteroidy – silne leki przeciwzapalne, stosowane w cięższych przypadkach.

Leki obniżające stężenie kwasu moczowego – stosowane długoterminowo:

• Allopurynol – hamuje produkcję kwasu moczowego.
• Febuksostat – nowsza alternatywa dla allopurynolu.
• Leki urykozuryczne (np. probenecyd) – zwiększają wydalanie kwasu moczowego przez nerki.

Rozpoczęcie leczenia obniżającego stężenie kwasu moczowego w trakcie ostrego ataku może nasilić objawy. Z tego powodu takie leczenie zwykle wdraża się po ustąpieniu ataku. Regularne przyjmowanie leków jest konieczne do utrzymania prawidłowego stężenia kwasu moczowego. Nigdy nie przerywaj leczenia bez konsultacji z lekarzem, nawet gdy nie odczuwasz żadnych objawów.

Domowe sposoby łagodzenia objawów dny

Oprócz leczenia farmakologicznego możesz zastosować domowe metody, które pomogą złagodzić dolegliwości:

Podczas ostrego ataku pomaga odpoczynek i uniesienie bolesnego stawu. Unikaj obciążania chorego stawu i stosuj zimne okłady na 20-30 minut kilka razy dziennie. Pomogą zmniejszyć obrzęk i ból. 

Pij dużo wody – minimum 2-3 litry dziennie. Dobre nawodnienie pomaga w usuwaniu kwasu moczowego z organizmu. Unikaj alkoholu, szczególnie piwa, które znacząco podnosi jego poziom.

Dieta w dnie moczanowej – co jeść, a czego unikać?

Właściwa dieta odgrywa ważną rolę w leczeniu dny moczanowej. Pomaga kontrolować stężenie kwasu moczowego i zapobiegać atakom.

Ogranicz spożycie produktów bogatych w puryny:

• Podroby (wątroba, nerki, mózg),
• owoce morza (zwłaszcza sardynki, małże, krewetki),
• czerwone mięso (wołowina, jagnięcina),
• dziczyzna,
• buliony i wywary mięsne.

Unikaj alkoholu, zwłaszcza piwa i mocnych trunków. Alkohol nie tylko zawiera puryny, ale także utrudnia wydalanie kwasu moczowego przez nerki. Zrezygnuj też ze słodzonych napojów. Fruktoza zawarta w słodzikach może zwiększać produkcję kwasu moczowego.

Zalecane produkty w diecie przy dnie moczanowej to:

• Nabiał niskotłuszczowy,
• jaja,
• większość owoców i warzyw (z wyjątkiem szpinaku, szparagów i kalafiora, które zawierają więcej puryn),
• produkty pełnoziarniste,
• tłuszcze roślinne (oliwa z oliwek).

Wprowadź do diety produkty alkaliczne, które pomagają w wydalaniu kwasu moczowego: cytryny, limonki, pomarańcze, czereśnie, wiśnie, banany, ziemniaki. Pamiętaj, że dieta to element wspomagający leczenie, nie może zastąpić farmakoterapii zaleconej przez lekarza. Najlepsze efekty przynosi połączenie odpowiedniej diety, zmiany stylu życia i właściwego leczenia.

Badania nad dną moczanową

Dna moczanowa rozwija się w wyniku nagromadzenia kwasu moczowego, którego nadmiar pochodzi z syntezy wewnętrznej i diety. Sposób odżywiania ma duże znaczenie w leczeniu i profilaktyce. Zaleca się ograniczenie czerwonego mięsa, podrobów, owoców morza, alkoholu i produktów z fruktozą. Zmiany w diecie mogą zmniejszyć częstotliwość napadów. W badaniach podkreśla się skuteczność diety ubogopurynowej jako części terapii. Poznaj także inne korzystne interwencje:

Sok z wiśni stał się popularnym, naturalnym wsparciem przy dnie moczanowej. Antocyjany w jego składzie mają działanie przeciwzapalne i mogą obniżać stężenie kwasu moczowego. Regularne spożycie soku wiśniowego może zmniejszyć ryzyko nawrotów oraz złagodzić ból i sztywność stawów. To jeden z najlepiej przebadanych owoców w kontekście tej choroby. Ważne, by wybierać wersję bez dodatku cukru [1].

Witamina C może pomagać w łagodzeniu objawów dny moczanowej. Wspiera wydalanie kwasu moczowego przez nerki i działa przeciwzapalnie. Może też korzystnie wpływać na metabolizm puryn, co sprzyja obniżeniu jego stężenia we krwi. Niektóre badania wskazują, że suplementacja 500 mg dziennie może zmniejszyć ryzyko napadów, choć potrzeba więcej analiz, by ustalić optymalną dawkę. Dobrym źródłem witaminy C są owoce jagodowe, papryka, pietruszka, kalafior i porzeczki [2].

Kwercetyna to flawonoid obecny m.in. w cebuli, jabłkach i winogronach. Ma silne działanie przeciwzapalne, dlatego może wspierać terapię dny moczanowej. Hamuje enzymy biorące udział w przemianach puryn, co sprzyja obniżeniu stężenia kwasu moczowego. Jako antyoksydant chroni też przed uszkodzeniami związanymi z przewlekłym stanem zapalnym. W badaniach skuteczne były dawki ok. 500 mg dziennie. Taka ilość jest możliwa do uzyskania dzięki dobrej jakości suplementom [3].

Podsumowanie

Dna moczanowa wymaga szybkiej reakcji przy pierwszych objawach – silnym bólu stawów, zaczerwienieniu i obrzęku. Przyczyny dny moczanowej są różnorodne, od genetyki po niewłaściwą dietę, dlatego leczenie musi być indywidualnie dobrane. Kompleksowa diagnostyka dny moczanowej pozwala na wdrożenie skutecznej terapii. Leczenie łączy farmakoterapię ze zmianą diety i stylu życia. Przestrzeganie zaleceń lekarskich i odpowiednia dieta w dnie moczanowej to podstawa kontrolowania choroby i zapobiegania bolesnym atakom.

FAQ

Czy dna moczanowa jest dziedziczna?

Dna moczanowa ma komponent genetyczny, choć nie dziedziczy się w prosty sposób. Około 60% pacjentów posiada genetyczne predyspozycje do zaburzeń metabolizmu kwasu moczowego. Gdy ktoś z Twojej rodziny choruje na dnę, twoje ryzyko wzrasta 2-4 razy. Genetyka wpływa głównie na wydalanie kwasu moczowego przez nerki. Jednak czynniki środowiskowe jak dieta, waga i styl życia często decydują o tym, czy choroba się rozwinie.

Jak długo trwa typowy atak dny moczanowej?

Nieleczony atak dny trwa od kilku dni do dwóch tygodni. Przy odpowiednim leczeniu objawy mogą ustąpić już po 24-48 godzinach. Pierwszy atak zwykle kończy się samoistnie po 7-10 dniach. Dolegliwości zaczynają się nagle, osiągają szczyt w ciągu pierwszej doby, po czym stopniowo ustępują. Szybkie leczenie znacząco skraca czas trwania ataku.

Gdzie boli noga przy dnie moczanowej?

Przy dnie moczanowej najczęściej boli pierwszy staw palucha stopy (w 75% pierwszych ataków). Ból może też występować w stawie skokowym, kolanowym i drobnych stawach stopy. Dolegliwości są intensywne i pulsujące, nasilają się przy ruchu i dotyku. Bolesności towarzyszy obrzęk, zaczerwienienie i przegrzanie stawu. W zaawansowanej chorobie ból pojawia się też w innych palcach stóp i pięcie.

Zobacz także

Jakie efekty daje dieta wysokobiałkowa?

Otyłość – przyczyny, wpływ na zdrowie i badania

Bibliografia

1. Chen PE, Liu CY, Chien WH, Chien CW, Tung TH. Effectiveness of Cherries in Reducing Uric Acid and Gout: A Systematic Review. Evid Based Complement Alternat Med. 2019 Dec 4;2019:9896757. 
2. Brzezińska O, Styrzyński F, Makowska J, Walczak K. Role of Vitamin C in Prophylaxis and Treatment of Gout-A Literature Review. Nutrients. 2021 Feb 22;13(2):701.  
3. Shi Y, Williamson G. Quercetin lowers plasma uric acid in pre-hyperuricaemic males: a randomised, double-blinded, placebo-controlled, cross-over trial. Br J Nutr. 2016 Mar 14;115(5):800-6.