Tętno – dlaczego warto je regularnie mierzyć?

Tętno to jeden z najważniejszych parametrów życiowych, który dostarcza cennych informacji o stanie zdrowia Twojego serca i całego organizmu. Regularna kontrola tętna może pomóc w wykryciu potencjalnych problemów zdrowotnych, zanim staną się poważne. Z tego artykułu dowiesz się jakie wartości tętna są prawidłowe dla różnych grup wiekowych i kiedy zmiany tętna powinny skłonić Cię do wizyty u lekarza.

Czym jest tętno?

Tętno to rytmiczne pulsowanie tętnic, które powstaje w wyniku wyrzutu krwi z lewej komory serca do aorty podczas skurczu serca. Wartość tętna określa liczbę uderzeń serca w ciągu minuty. Jest to jeden z podstawowych parametrów życiowych, który dostarcza cennych informacji o stanie zdrowia organizmu.

Tętno powstaje w wyniku:

Skurczu serca, który wypycha krew do tętnic.
Elastyczności naczyń tętniczych, które rozszerzają się pod wpływem przepływającej krwi.
Powrotu naczyń do pierwotnego kształtu po przejściu fali tętna.

Regularne monitorowanie tętna jest szczególnie ważne dla osób aktywnych fizycznie, seniorów oraz pacjentów z chorobami układu krążenia. Pomiar tętna to prosta metoda samokontroli, która może pomóc wcześnie wykryć nieprawidłowości w pracy serca.

Jak mierzyć tętno?

Badanie tętna to podstawowa czynność diagnostyczna, którą można wykonać zarówno w warunkach domowych, jak i podczas profesjonalnej oceny medycznej. Istnieje kilka metod oceny tętna, różniących się stopniem zaawansowania i dokładnością.

Najprostsza metoda badania tętna to wyczuwanie pulsowania tętnic opuszkami palców. Najczęściej wykorzystuje się tętnicę promieniową na nadgarstku lub tętnicę szyjną na szyi. Podczas badania palpacyjnego ocenia się:

Częstość tętna – liczbę uderzeń na minutę.
Rytm – regularność odstępów między uderzeniami.
Napięcie – opór stawiany przez tętnicę przy ucisku.
Wypełnienie – siłę uderzenia tętniczego.

Ta metoda pozwala również wykryć puls paradoksalny (osłabienie tętna podczas wdechu) lub deficyt tętna (różnicę między częstością akcji serca a tętnem obwodowym).

Inna możliwość to osłuchiwanie serca. Lekarz za pomocą stetoskopu osłuchuje tony serca, co pozwala na dokładniejszą ocenę rytmu i wykrycie ewentualnych szmerów czy innych nieprawidłowości. Ta metoda dostarcza więcej informacji niż samo badanie palpacyjne.

EKG to podstawowe badanie rejestrujące aktywność elektryczną serca. Pozwala precyzyjnie ocenić częstość, rytm oraz wykryć zaburzenia przewodzenia. Może być wykonywane jako:

EKG spoczynkowe – krótki zapis w stanie spoczynku.
Holter EKG – długotrwały zapis (24-48 godzin) podczas codziennej aktywności.
Próba wysiłkowa – rejestracja podczas kontrolowanego wysiłku fizycznego.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości w podstawowych badaniach lekarz może zlecić:

Echokardiografię – badanie ultrasonograficzne oceniające strukturę i funkcję serca.
Badanie elektrofizjologiczne – inwazyjne badanie układu przewodzącego serca.
Rezonans magnetyczny serca – dokładne obrazowanie struktury mięśnia sercowego.

Coraz popularniejsze stają się też urządzenia do codziennego monitorowania tętna tj. smartwatche i opaski fitness z funkcją pomiaru czy aplikacje mobilne wykorzystujące kamerę i lampę błyskową do pomiaru tętna. Te urządzenia, choć mniej dokładne od profesjonalnego sprzętu medycznego, pozwalają regularnie monitorować parametry życiowe i wcześnie wykrywać nieprawidłowości.

Jakie jest prawidłowe tętno?

Prawidłowe wartości tętna zależą od wielu czynników, takich jak wiek, płeć, poziom aktywności fizycznej oraz stan zdrowia.

Prawidłowe tętno u dorosłego

U zdrowych osób dorosłych prawidłowe tętno spoczynkowe mieści się zazwyczaj w zakresie 60-100 uderzeń na minutę. Najniższe wartości obserwuje się zwykle we wczesnych godzinach porannych, a najwyższe w ciągu dnia, szczególnie po posiłkach lub podczas stresu.

Osoby regularnie uprawiające sport mogą mieć znacznie niższe tętno spoczynkowe, nawet 40-60 uderzeń na minutę. Jest to korzystny efekt adaptacji organizmu do regularnego wysiłku fizycznego i świadczy o ekonomicznej pracy serca oraz dobrej wydolności układu krążenia.

U seniorów (powyżej 65 roku życia) za normę przyjmuje się wartości nieznacznie wyższe, około 60-110 uderzeń na minutę.

Podczas wysiłku fizycznego tętno naturalnie wzrasta. Możesz obliczyć maksymalne tętno treningowe według wzoru: 220 minus wiek. Zdrowe osoby mogą bezpiecznie trenować z intensywnością 50-85% wartości maksymalnej.

Prawidłowe tętno u dziecka

U dzieci serce pracuje szybciej niż u dorosłych. Wartości prawidłowego tętna spoczynkowego różnią się znacząco w zależności od wieku dziecka:

Noworodki (0-1 miesiąc): 100-160 uderzeń na minutę.
Niemowlęta (1-11 miesięcy): 80-160 uderzeń na minutę.
Dzieci 1-2 lata: 80-130 uderzeń na minutę.
Dzieci 3-4 lata: 80-120 uderzeń na minutę.
Dzieci 5-6 lat: 75-115 uderzeń na minutę.
Dzieci 7-9 lat: 70-110 uderzeń na minutę.
Dzieci i młodzież 10-15 lat: 60-100 uderzeń na minutę.

W przypadku dzieci wartości tętna zmieniają się szybciej w reakcji na bodźce emocjonalne, fizyczne lub temperaturę. Szczególnie u młodszych dzieci krótkotrwały wzrost tętna może występować podczas płaczu, podekscytowania lub gorączki.

Elektrolity Vital Charge+ Biowen malinowe - 250 g

108,99 zł

Więcej informacji

Cytrynian magnezu 825 mg z witaminą B6 (P-5-P) - Biowen - 100 kaps

39,99 zł

Więcej informacji

Zbyt wysokie tętno – przyczyny

Tachykardia, czyli przyspieszona akcja serca, to stan, w którym tętno przekracza 100 uderzeń na minutę w spoczynku. Choć krótkotrwałe przyspieszenie tętna jest naturalną reakcją organizmu na wysiłek czy emocje, utrzymujące się wysokie tętno spoczynkowe może wskazywać na problemy zdrowotne.

Przyczyny medyczne wysokiego tętna:

Odwodnienie – zbyt mała ilość płynów w organizmie zmusza serce do intensywniejszej pracy, by utrzymać ciśnienie krwi.
Anemia – przy niedoborze czerwonych krwinek serce musi pracować szybciej, by dostarczyć wystarczającą ilość tlenu.
Leki i substancje stymulujące – kofeina, nikotyna, niektóre leki na astmę, leki tarczycowe czy przeciwhistaminowe mogą przyspieszać pracę serca.
Nadczynność tarczycy – nadmiar hormonów tarczycy przyspiesza metabolizm i pracę serca.
Zaburzenia elektrolitowe – szczególnie niedobór potasu lub magnezu.
Lęk i ataki paniki – aktywują układ współczulny, przyspieszając tętno.

Nieprawidłowa dieta również może przyczyniać się do rozwoju zbyt wysokiego tętna. Dieta bogata w cukry proste, tłuszcze nasycone i sól sprzyja rozwojowi insulinooporności, nadciśnienia tętniczego i otyłości – schorzeń, które obciążają układ sercowo-naczyniowy i mogą prowadzić do tachykardii. Nadmiar sodu w diecie zwiększa objętość krwi krążącej i podnosi ciśnienie, co wymusza szybszą pracę serca.

Z kolei niedobory składników mineralnych, takich jak potas, magnez i wapń, zaburzają równowagę elektrolitową i mogą sprzyjać zaburzeniom rytmu serca. Długotrwałe spożywanie żywności wysokoprzetworzonej, ubogiej w błonnik i antyoksydanty, nasila stan zapalny w organizmie, co dodatkowo obciąża serce i układ krążenia.

Niektóre poważniejsze przyczyny wysokiego tętna to zaburzenia pracy samego serca, takie jak arytmie (migotanie przedsionków, częstoskurcz nadkomorowy), wady zastawkowe serca, niewydolność serca, choroba wieńcowa, zapalenie mięśnia sercowego.

Zbyt niskie tętno – przyczyny

Bradykardia to stan, w którym tętno spoczynkowe spada poniżej 60 uderzeń na minutę. Choć obniżone tętno może być objawem doskonałej kondycji fizycznej, w niektórych przypadkach sygnalizuje poważne problemy zdrowotne.

Patologiczne przyczyny niskiego tętna:

Bradykardia może być również objawem chorób lub zaburzeń, takich jak:

Choroby układu przewodzącego serca – blok przedsionkowo-komorowy czy zespół chorego węzła zatokowego zaburzają przewodzenie impulsów elektrycznych w sercu.
Niedoczynność tarczycy – zbyt niski poziom hormonów tarczycy spowalnia metabolizm i pracę serca.
Zaburzenia elektrolitowe – szczególnie podwyższony poziom potasu (hiperkaliemia).
Infekcje – niektóre choroby zakaźne, jak zapalenie mięśnia sercowego czy borelioza, mogą wpływać na pracę serca.
Obrzęk mózgu i zwiększone ciśnienie śródczaszkowe – mogą prowadzić do bradykardii jako mechanizmu obronnego organizmu.

Wiele powszechnie stosowanych leków może obniżać tętno, w tym Beta-blokery (stosowane w nadciśnieniu, chorobie wieńcowej), niektóre leki przeciwarytmiczne, blokery kanału wapniowego, digoksyna, opioidy.

Jeśli przyjmujesz leki obniżające tętno, lekarz powinien monitorować Twoje parametry życiowe i dostosować dawkę, aby uniknąć nadmiernej bradykardii.

Objawy nieprawidłowego tętna - infografika

Jakie są objawy nieprawidłowego tętna?

Zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie tętno mogą prowadzić do charakterystycznych objawów, które sygnalizują problemy z pracą serca.

Objawy zbyt wysokiego tętna (tachykardii):

Gdy serce bije zbyt szybko, możesz odczuwać kołatanie lub trzepotanie w klatce piersiowej. Masz wrażenie, że Twoje serce „wyskakuje z piersi” lub bije nierównomiernie. Często towarzyszy temu uczucie niepokoju i lęku.

Przy tachykardii często występuje duszność, nawet podczas niewielkiego wysiłku lub w spoczynku. Możesz odczuwać zawroty głowy, zaburzenia widzenia lub omdlenia, szczególnie przy gwałtownej zmianie pozycji ciała. Niektóre osoby zgłaszają również ból lub dyskomfort w klatce piersiowej, przypominający ucisk lub ściskanie.

Długotrwałe epizody szybkiego tętna prowadzą do zmęczenia, osłabienia i obniżenia tolerancji wysiłku. Możesz również zaobserwować nadmierną potliwość, niezwiązaną z temperaturą otoczenia czy wysiłkiem.

Objawy zbyt niskiego tętna (bradykardii):

Przy zbyt wolnej pracy serca często pojawia się zmęczenie i osłabienie, nawet po odpowiednim odpoczynku. Zwiększona męczliwość podczas codziennych czynności może wynikać z niedostatecznego zaopatrzenia tkanek w tlen.

Charakterystyczne dla bradykardii są zawroty głowy i omdlenia, szczególnie podczas wysiłku lub przy zmianie pozycji ciała. Mogą wystąpić również problemy z koncentracją, dezorientacja czy zaburzenia pamięci krótkotrwałej.

Niektóre osoby z niskim tętnem zgłaszają uczucie duszności podczas wysiłku, a nawet w spoczynku. W nocy mogą pojawiać się zaburzenia oddychania podczas snu lub bezdechy.

Szczególnie niepokojące są objawy, które:

pojawiają się nagle i bez wyraźnej przyczyny,
utrzymują się przez dłuższy czas,
występują razem z bólem w klatce piersiowej, trudnościami w oddychaniu lub utratą przytomności,
znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Pamiętaj, że niektóre zaburzenia rytmu serca mogą przebiegać bezobjawowo, dlatego regularne badania profilaktyczne są ważnym elementem dbania o zdrowie układu krążenia

Zaburzenia tętna – jak sobie z nimi radzić?

Zaburzenia tętna mogą wpływać na jakość życia, ale istnieją metody, które pomagają je kontrolować.

Często pierwszym krokiem w radzeniu sobie z zaburzeniami tętna jest zmiana codziennych nawyków. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna dostosowana do twoich możliwości wzmacnia mięsień sercowy i poprawia jego pracę. Zaleca się 150 minut aktywności aerobowej tygodniowo.

Zdrowa, zbilansowana dieta z ograniczeniem soli i tłuszczów nasyconych wspiera układ krążenia. Szczególnie ważne są produkty bogate w potas i magnez, które wpływają na prawidłowy rytm serca. Warto włączyć do diety banany, orzechy, nasiona, zielone warzywa liściaste i awokado.

Ograniczenie lub eliminacja używek ma kluczowe znaczenie. Kofeina, alkohol i nikotyna mogą nasilać zaburzenia rytmu serca. Podobnie stres – warto rozważyć techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy trening oddechowy.

Wysokie lub niskie tętno – kiedy do lekarza?

Konsultacja lekarska jest konieczna w określonych sytuacjach związanych z nieprawidłowym tętnem:

Tętno spoczynkowe regularnie przekracza 100 uderzeń/min lub jest niższe niż 50 uderzeń/min (jeśli nie jesteś sportowcem).
Zaburzeniom tętna towarzyszy ból w klatce piersiowej, duszność lub zawroty głowy.
Występują omdlenia lub utraty przytomności.
Odczuwasz silne, nieregularne bicie serca utrzymujące się dłużej niż kilka minut.
Objawy pojawiają się nagle i są intensywne.

Planową konsultację warto rozważyć, gdy zauważasz stopniowe zmiany w swoim tętnie spoczynkowym. Osoby z rodzinnym obciążeniem przypadkami nagłych zgonów sercowych powinny pozostawać pod stałą opieką kardiologa. Jeżeli przyjmujesz leki, które mogą wpływać na rytm serca, okresowe badania kontrolne pomogą upewnić się, że nie powodują one niepożądanych efektów.

Badania nad tętnem

Tętno to nie tylko wskaźnik pracy serca, ale też ważny sygnał ostrzegawczy. Zmienia się w zależności od zdrowia, stresu, aktywności fizycznej czy diety. Często to właśnie nieprawidłowe tętno bywa pierwszym objawem problemów z układem krążenia. Dlatego coraz większą wagę przywiązuje się do jego monitorowania. Znajomość tętna to istotna część profilaktyki. Oto kilka faktów z badań, które wyjaśniają, dlaczego ma tak duże znaczenie:

Kofeina z kawy może chwilowo podnosić tętno, zwłaszcza po większej ilości. Działa pobudzająco na układ współczulny, co przyspiesza pracę serca. W badaniu Ahmaniemiego i wsp. wykazano, że kawa zwiększa ciśnienie krwi, choć nie wpłynęła wyraźnie na czas nadejścia tętna. Dla przeciętnej osoby oznacza to lekkie obciążenie układu krążenia, nawet jeśli nie zawsze jest to odczuwalne. U osób wrażliwych może pojawić się kołatanie serca lub niepokój [1].

Niskie tętno spoczynkowe świadczy o wydajnej pracy serca i jest typowe dla osób aktywnych fizycznie oraz sportowców. To także ogólny wskaźnik dobrego stanu zdrowia. Z kolei wysokie tętno spoczynkowe może sugerować pobudzenie układu nerwowego, choroby serca lub brak kondycji. Badania wykazały, że podwyższone tętno wiąże się z wyższym ryzykiem zgonu, nawet bez innych objawów. U zwierząt zauważono, że obniżenie tętna przez hamowanie węzła zatokowego wydłuża życie. Warto więc dążyć do wartości z dolnego zakresu normy [2].

Dieta wpływa na tętno i jego regulację przez układ nerwowy. Kwasy omega-3 z tłustych ryb wspierają elastyczność naczyń i rytm serca. Warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste i fermentowane poprawiają zmienność rytmu serca, co świadczy o dobrej reakcji na stres. Z kolei dieta bogata w tłuszcze trans, cukry i przetworzoną żywność obniża ten wskaźnik. Produkty naturalne, bogate w błonnik, witaminy z grupy B i antyoksydanty, wspierają zdrowie serca i mogą obniżać tętno spoczynkowe [3].

Podsumowanie

Regularne monitorowanie tętna to prosty sposób na kontrolę zdrowia układu krążenia. Prawidłowe tętno spoczynkowe u dorosłych wynosi 60-100 uderzeń na minutę, choć wartości zależą od wieku i aktywności fizycznej. Zbyt wysokie lub zbyt niskie tętno może sygnalizować problemy zdrowotne, szczególnie gdy towarzyszy mu ból w klatce piersiowej, duszność czy zawroty głowy. W takich przypadkach niezbędna jest konsultacja lekarska.

FAQ

Jakie tętno jest niebezpieczne?

Za niebezpieczne uważa się tętno spoczynkowe przekraczające 120 uderzeń na minutę lub spadające poniżej 40 uderzeń na minutę u osób niebędących wytrenowanymi sportowcami. Alarmujące są również nagłe zmiany tętna bez wyraźnej przyczyny, zwłaszcza gdy towarzyszą im inne objawy jak ból w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy czy omdlenia. Szczególnie groźne są zaburzenia rytmu serca, gdy tętno jest bardzo nieregularne lub występują długie przerwy między uderzeniami.

Czy puls i tętno to to samo?

W codziennym języku terminy „puls” i „tętno” często używane są zamiennie, ale istnieje między nimi subtelna różnica. Tętno odnosi się do liczby skurczów serca w ciągu minuty i jest parametrem określającym częstość pracy serca. Puls natomiast to falowanie ściany tętnicy wyczuwalne podczas badania palpacyjnego, które jest bezpośrednim efektem tętna. Innymi słowy, badając puls na nadgarstku czy szyi, oceniasz tętno.

Jakie tętno podczas snu?

Podczas snu tętno naturalnie zwalnia. U większości zdrowych dorosłych podczas snu tętno obniża się o około 10-20 uderzeń na minutę w porównaniu do wartości spoczynkowych w ciągu dnia. Oznacza to, że typowe tętno podczas snu wynosi około 40-60 uderzeń na minutę u osób z normalnym tętnem spoczynkowym. U sportowców może ono spadać nawet do 30-40 uderzeń na minutę. Tętno zmienia się również w zależności od fazy snu – jest niższe podczas snu głębokiego, a wzrasta podczas fazy REM.

Zobacz także

Nadciśnienie tętnicze – czy dieta może leczyć?

Jak wspomóc zdrowie układu krążenia? Profilaktyka, choroby i dieta

Tętno – dlaczego warto je regularnie mierzyć?

Czym jest tętno?

Jak mierzyć tętno?