Rola żelaza w organizmie. Sposoby na walkę z niską ferrytyną

Żelazo i ferrytyna są niezwykle ważne dla Twojego zdrowia. Żelazo odpowiada za produkcję hemoglobiny, która umożliwia transport tlenu w organizmie. Kiedy stężenie żelaza spada, możesz odczuwać zmęczenie, osłabienie, a także mieć problemy z koncentracją. Niskie stężenie ferrytyny również może negatywnie wpłynąć zarówno na Twoje zdrowie, jak i samopoczucie. Z tego artykułu dowiesz się, jaką rolę w Twoim organizmie pełni żelazo oraz jak skutecznie podnieść stężenie ferrytyny. Sprawdź, jak zadbać o zdrowie i poprawić codzienne samopoczucie dzięki odpowiedniej ilości żelaza.

Dlaczego żelazo jest tak ważne?

Żelazo pełni wiele istotnych funkcji w organizmie, a jedną z najważniejszych jest udział w produkcji hemoglobiny – białka, które odpowiada za transport tlenu z płuc do komórek całego ciała. Bez odpowiedniej ilości żelaza, komórki nie otrzymują wystarczającej ilości tlenu, a to prowadzi do zmęczenia, osłabienia i problemów z koncentracją.

Oprócz roli w transporcie tlenu, żelazo bierze udział w wielu reakcjach enzymatycznych, które są kluczowe dla metabolizmu energetycznego. Jest także niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, ponieważ wspiera produkcję białek i enzymów odpowiedzialnych za walkę z patogenami. Niedobór żelaza może osłabić odporność, zwiększając podatność na infekcje. Dodatkowo żelazo jest niezbędne do syntezy niektórych neurotransmiterów, co wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Dodatkowo żelazo jest niezbędne do produkcji energii na poziomie komórkowym, co wpływa na ogólną kondycję i wydolność fizyczną.

Za co odpowiada ferrytyna?

Ferrytyna to białko, które magazynuje żelazo w organizmie. Działa jak magazyn, przechowując żelazo, kiedy organizm nie potrzebuje go natychmiast. Gdy poziom żelaza we krwi spada, ferrytyna uwalnia zapasy, pomagając utrzymać stabilny poziom tego minerału w organizmie.

Dzięki ferrytynie organizm ma możliwość regulowania ilości dostępnego żelaza. Jest to niezbędne dla wielu procesów życiowych, takich jak produkcja hemoglobiny oraz wspieranie układu odpornościowego. Niski poziom ferrytyny oznacza wyczerpane zasoby żelaza, a to może prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak anemia. Regularne monitorowanie ferrytyny jest ważne zwłaszcza dla osób, które mogą potrzebować więcej żelaza, jak kobiety w ciąży lub dzieci.

Ponadto ferrytyna pełni funkcję białka ostrej fazy, co oznacza, że jej stężenie może wzrosnąć w odpowiedzi na stany zapalne lub infekcje. W takich sytuacjach wzrost poziomu ferrytyny nie zawsze oznacza nadmiar żelaza, ale może świadczyć o aktywnej reakcji zapalnej organizmu. Z tego względu, przy interpretacji wyników ferrytyny, warto uwzględnić inne badania, takie jak stężenie CRP, aby właściwie ocenić stan zdrowia pacjenta i zapasy żelaza. 

Żelazo i ferrytyna — jakie są objawy niedoborów?

Niedobory żelaza oraz ferrytyny mogą objawiać się na wiele różnych sposobów, a ich symptomy często rozwijają się stopniowo, przez co są trudne do zidentyfikowania na wczesnym etapie. Najczęstszym objawem niedoboru żelaza jest chroniczne zmęczenie, które nie ustępuje nawet po odpowiedniej ilości snu. Brak energii oraz uczucie osłabienia mogą wpływać na Twoją zdolność do wykonywania codziennych obowiązków.

Innymi typowymi objawami niedoboru są blada skóra, zawroty głowy, bóle głowy, problemy z koncentracją oraz przyspieszone bicie serca. Może też wystąpić kruchość paznokci, wypadanie włosów oraz zwiększona podatność na infekcje. W przypadku długotrwałego niedoboru żelaza, organizm może rozwinąć anemię. Może ona prowadzić do jeszcze bardziej nasilonych objawów, takich jak duszności i osłabienie mięśni.

Jeśli zauważysz u siebie te symptomy, warto skonsultować się z lekarzem i zbadać poziom żelaza oraz ferrytyny, aby odpowiednio zareagować na niedobory.

Array

Jak uzupełnić ferrytynę w organizmie?

Uzupełnianie ferrytyny w organizmie wymaga przede wszystkim zwiększenia podaży żelaza, ponieważ ferrytyna magazynuje ten pierwiastek. Kluczowym elementem w tym procesie jest wprowadzenie do diety produktów bogatych w żelazo, zarówno hemowe, jak i niehemowe.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy niskim stężeniu ferrytyny lub anemii z niedoboru żelaza, lekarz może zalecić suplementację żelaza. Preparaty zawierające żelazo są powszechnie stosowane w celu podniesienia poziomu żelaza i ferrytyny. Ważne jest, aby suplementy były przyjmowane zgodnie z zaleceniami lekarskimi, ponieważ nadmiar żelaza może prowadzić do toksyczności.  

Dieta bogata w żelazo

Jednym z pierwszych kroków do zwiększenia stężenia ferrytyny jest zbilansowana dieta bogata w żelazo. Produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak wołowina, podroby, drób i produkty pochodzenia roślinnego, takie jak nasiona roślin strączkowych. Pamiętaj jednak, że żelazo niehemowe (czyli występujące w produktach pochodzenia roślinnego) jest trudniej przyswajalne, więc warto łączyć je z produktami zawierającymi witaminę C, np. cytrusy, paprykę czy pomidory, aby poprawić jego wchłanianie.

Suplementacja żelaza

Jeśli Twoje niedobory są znaczne, sama dieta może nie wystarczyć. W takich przypadkach warto rozważyć suplementację żelaza. Suplementy mogą być niezbędne, zwłaszcza u osób z anemią lub mających trudności z przyswajaniem żelaza z pożywienia. Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem, aby ustalić właściwą dawkę. Pamiętaj, że nadmiar żelaza może być szkodliwy, powodując dolegliwości, takie jak bóle brzucha, zaparcia czy nudności. Ważne jest, aby suplementować żelazo w kontrolowany sposób i według zaleceń specjalisty.

Wchłanianie żelaza – jak poprawić przyswajalność?

Poprawa wchłaniania żelaza jest kluczowa dla utrzymania odpowiedniego stężenia tego pierwiastka w organizmie, zwłaszcza u osób narażonych na jego niedobory. Jednym ze skutecznych sposobów jest spożywanie produktów bogatych w witaminę C razem z pokarmami zawierającymi żelazo niehemowe (pochodzenia roślinnego). Witamina C przekształca żelazo do formy lepiej przyswajalnej, co może znacząco zwiększyć jego absorpcję. Przykłady takich połączeń to dodawanie cytryny do sałatek ze szpinakiem lub spożywanie papryki z roślinami strączkowymi.

Beta-karoten, obecny w warzywach takich jak marchew czy słodkie ziemniaki, również może wspomagać wchłanianie żelaza. Fermentacja produktów, na przykład poprzez spożywanie kiszonek, zmniejsza zawartość substancji antyodżywczych utrudniających absorpcję żelaza, takich jak fityniany. Laktoferyna, białko występujące w mleku i produktach mlecznych, może dodatkowo zwiększać biodostępność żelaza poprzez jego wiązanie i ułatwienie transportu w organizmie.

Warto również ograniczyć spożycie substancji hamujących wchłanianie żelaza. Należą do nich taniny obecne w herbacie i kawie oraz duże ilości wapnia. Zaleca się unikanie picia tych napojów w trakcie posiłków bogatych w żelazo. Dbanie o zróżnicowaną dietę, łączącą produkty wspomagające przyswajanie żelaza i eliminującą czynniki hamujące, może znacząco poprawić gospodarkę żelazową organizmu.

Ferrytyna — norma dla dzieci, kobiet, mężczyzn

Stężenie ferrytyny we krwi różni się w zależności od wieku, płci oraz stanu zdrowia. Ważne jest, aby regularnie kontrolować te wartości, ponieważ ferrytyna jest wskaźnikiem zapasów żelaza w organizmie. Oto podstawowe normy ferrytyny:

• Dzieci — poziom ferrytyny u dzieci waha się w granicach od 7 do 140 ng/ml. U młodszych dzieci wartość ta może być niższa, natomiast u starszych, w okresie dojrzewania, stężenie ferrytyny zbliża się do norm dorosłych.
• Kobiety — u dorosłych kobiet norma ferrytyny wynosi od 12 do 150 ng/ml. Warto jednak pamiętać, że kobiety w ciąży mogą mieć nieco niższy stężenie ferrytyny, co jest naturalne, ponieważ ich organizm ma większe zapotrzebowanie na żelazo.
• Mężczyźni — u dorosłych mężczyzn ferrytyna powinna wynosić od 30 do 400 ng/ml. Mężczyźni zazwyczaj mają wyższe stężenie ferrytyny niż kobiety, co wynika z mniejszych strat żelaza, np. przez miesiączkę.

Żelazo i ferrytyna — dlaczego warto badać je jednocześnie?

Badanie stężenie żelaza i ferrytyny dostarcza bardziej pełnego obrazu Twojego stanu zdrowia niż badanie tylko jednego z tych wskaźników. Żelazo krążące we krwi odpowiada za bieżące potrzeby organizmu, natomiast ferrytyna pokazuje, jakie masz zapasy tego składnika mineralnego. Razem te dwa badania pozwalają lepiej ocenić, czy masz niedobór żelaza i na jakim etapie się on znajduje.

Oto kilka powodów, dla których warto badać oba wskaźniki jednocześnie:

1. Ferrytyna może być niska, nawet jeśli stężenie żelaza we krwi jest prawidłowe.
   Żelazo we krwi może być chwilowo na odpowiednim stężeniu, ale jeśli ferrytyna jest niska, oznacza to, że Twoje zapasy żelaza są wyczerpane. To pierwszy sygnał, że niedobór żelaza może się wkrótce nasilić.
2. Precyzyjniejsze planowanie leczenia
   W przypadku leczenia niedoborów żelaza, badanie zarówno żelaza, jak i ferrytyny pozwala na precyzyjniejsze dobranie dawki suplementów oraz monitorowanie skuteczności terapii. Jeśli zapasy żelaza są niskie (niska ferrytyna), suplementacja może być konieczna przez dłuższy czas.

Regularne badanie obu wskaźników pomaga w lepszym zrozumieniu, jak organizm zarządza żelazem i kiedy interwencja jest naprawdę potrzebna.

Jak często badać stężenie żelaza i ferrytyny? 

Badanie stężenia ferrytyny i żelaza warto wykonywać regularnie, zwłaszcza jeśli masz objawy niedoboru, takie jak zmęczenie, osłabienie czy blada skóra. Zaleca się kontrolowanie poziomu ferrytyny:

• Raz do roku – jako część rutynowych badań, szczególnie jeśli nie masz objawów niedoboru, ale chcesz dbać o zdrowie profilaktycznie.
• Częściej w przypadku podejrzenia niedoborów – jeśli masz objawy niedoboru żelaza, takie jak przewlekłe zmęczenie czy osłabienie, lekarz może zalecić częstsze badania, aby monitorować poziom ferrytyny i ocenić skuteczność leczenia.
• W ciąży – kobiety w ciąży mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, dlatego badanie poziomu ferrytyny powinno być wykonywane częściej, aby zapobiec niedoborom, które mogą wpłynąć na zdrowie matki i dziecka.

W celu zapobiegania problemom wynikającym z niedoboru żelaza i utrzymywać prawidłowy poziom ferrytyny warto zadbać o regularne badania.

Badania nad żelazem i ferrytyną

Niedobory żelaza i ferrytyny mogą mieć istotny wpływ na zdrowie i samopoczucie. Żelazo jest niezbędne do produkcji hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu do komórek, a ferrytyna przechowuje żelazo w organizmie. Gdy ich stężenie jest niskie, może pojawić się przewlekłe zmęczenie, zawroty głowy, problemy z koncentracją, a nawet duszności. Codzienne funkcjonowanie może być utrudnione, zwłaszcza w przypadku intensywnego trybu życia lub zwiększonego zapotrzebowania na żelazo, jak np. w ciąży. Niedobory mogą być efektem niewłaściwej diety, przewlekłych chorób lub zwiększonej utraty żelaza z organizmu. Dlatego poznaj kilka faktów na temat żelaza, które pomogą Ci zadbać o jego odpowiednie stężenie w organizmie:

1. Leczenie niedoboru żelaza powinno rozpocząć się od zidentyfikowania jego przyczyny, aby terapia była skuteczna i długotrwała. Częstymi przyczynami są utrata krwi (np. z powodu obfitych miesiączek czy problemów z układem pokarmowym), niewłaściwa dieta, zaburzenia wchłaniania lub zwiększone zapotrzebowanie, np. w ciąży. Po ustaleniu źródła niedoboru, leczenie zwykle obejmuje wielopoziomowe podejście, łączące suplementację żelaza (w formie doustnej lub dożylnej), modyfikację diety oraz wsparcie wchłaniania tego pierwiastka, np. przez witaminę C [1]. 
2. Probiotyki mogą wspierać przyswajanie żelaza, zwłaszcza u osób z zaburzeniami trawienia. Zdrowa mikroflora jelitowa, wspierana przez probiotyki, poprawia funkcjonowanie jelit i może zwiększać wchłanianie składników odżywczych, w tym żelaza. Niektóre szczepy probiotyczne, takie jak Lactobacillus plantarum, mogą pomagać w przekształcaniu żelaza w bardziej przyswajalną formę, co wspiera jego absorpcję. Probiotyki mogą chronić przed stanami zapalnymi w jelitach, które mogą ograniczać efektywność wchłaniania żelaza. Włączenie probiotyków do diety może być zatem pomocne w zwiększeniu biodostępności żelaza, zwłaszcza w diecie roślinnej [2]. 
3. Witamina C jest jednym z najskuteczniejszych związków wspomagających wchłanianie żelaza, szczególnie żelaza niehemowego (pochodzenia roślinnego). Spożywanie produktów bogatych w witaminę C, takich jak owoce cytrusowe, papryka, czy truskawki, w połączeniu z posiłkami bogatymi w żelazo, znacząco zwiększa jego biodostępność. Inne korzystne czynniki to kwasy organiczne, takie jak kwas mlekowy czy cytrynowy, które również mogą wspierać absorpcję żelaza. Ważne jest unikanie jednoczesnego spożywania produktów bogatych w wapń, herbaty, czy kawy, ponieważ substancje takie jak polifenole mogą hamować wchłanianie żelaza [3]. 

FAQ

Ferrytyna — co to jest?

Ferrytyna to białko, które magazynuje żelazo w organizmie. Przechowuje żelazo, aby było dostępne, gdy organizm go potrzebuje. Dzięki ferrytynie stężenie żelaza we krwi może być stabilny, co jest ważne dla produkcji hemoglobiny i transportu tlenu do komórek.

Jakie są objawy niskiej ferrytyny?

Niskie stężenie ferrytyny może objawiać się na wiele sposobów. Najczęściej odczuwalne jest zmęczenie, osłabienie i brak energii. Mogą wystąpić problemy z koncentracją, zawroty głowy, a skóra może stać się blada. Często pojawiają się również kruche paznokcie i wypadanie włosów. 

Co jeść, aby podnieść stężenie żelaza?

W celu podniesienia stężenia żelaza, warto sięgać po produkty bogate w ten składnik mineralny. Najlepszym źródłem żelaza hemowego, które organizm łatwiej przyswaja, jest mięso – szczególnie wołowina i drób. Jeśli preferujesz dietę roślinną, jedz produkty bogate w żelazo niehemowe, takie jak nasiona roślin strączkowych i produkty z nich wytworzone. Pamiętaj, aby łączyć je z produktami zawierającymi witaminę C, np. cytrusy czy paprykę, co poprawia wchłanianie żelaza.

Kto powinien badać stężenie ferrytyny?

Stężenie ferrytyny powinny badać osoby, które mają objawy niedoboru żelaza, takie jak zmęczenie, blada skóra czy osłabienie. Kobiety w ciąży, sportowcy oraz osoby z problemami zdrowotnymi wpływającymi na wchłanianie żelaza również powinny regularnie sprawdzać ferrytynę. To ważne, aby kontrolować zapasy żelaza i zapobiegać poważniejszym niedoborom.

Jak często badać stężenie ferrytyny?

Stężenie ferrytyny warto badać raz do roku, szczególnie jeśli nie masz objawów niedoboru żelaza. Jeśli jednak odczuwasz zmęczenie, osłabienie lub inne symptomy wskazujące na niedobór żelaza, badania warto wykonywać częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza. Kobiety w ciąży oraz osoby z przewlekłymi problemami zdrowotnymi mogą potrzebować regularniejszych badań.

Zobacz także

• Żelazo – właściwości, objawy niedoborów, źródła, suplementacja
• Chlorella – właściwości, działanie, wartości odżywcze, badania
• Niedobór żelaza: jak naturalnie zadbać o prawidłową gospodarkę żelaza?

Bibliografia

1. Ning S, Zeller MP. Management of iron deficiency. Hematology Am Soc Hematol Educ Program. 2019 Dec 6;2019(1):315-322.
2. Husmann FMD, Zimmermann MB, Herter-Aeberli I. The Effect of Prebiotics on Human Iron Absorption: A Review. Adv Nutr. 2022 Dec 22;13(6):2296-2304. 
3. Anderson GJ, Frazer DM. Current understanding of iron homeostasis. Am J Clin Nutr. 2017 Dec;106(Suppl 6):1559S-1566S.